- δεκάλογος
- Σύντομος κώδικας νόμων, τον οποίο, σύμφωνα με τη βιβλική αφήγηση (Έξοδος,ιθ’ 1 κ.ε.), έδωσε ο Θεός στον Μωυσή στο όρος Σινά. Στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται σε δύο σημεία, τα οποία παρουσιάζουν μικρές παραλλαγές (Έξοδος,κ’ 1-17, Δευτερονόμιον,ε’ 6-21). Ο Δ. συνιστά τη συμφωνία μεταξύ Γιαχβέ και Ισραήλ, τον καταστατικό χάρτη του περιούσιου λαού και είναι εμποτισμένος από το πνεύμα του γιαχβισμού. Αποτελεί σύντομη διατύπωση του φυσικού νόμου, υπό μία θρησκευτική προϋπόθεση: σε αυτόν ο Γιαχβέ υπενθυμίζει στον λαό του την απελευθέρωση από την Αίγυπτο, δηλαδή το γεγονός με το οποίο το Ισραήλ άρχισε να υπάρχει ως ελεύθερος λαός και συνεπώς η υπακοή στους νόμους που αναφέρονται στον Δ. συνάγεται ως η φυσική απάντηση του Ισραήλ στην ευεργεσία αυτή. Πράγματι, ο θείος νομοθέτης αποδεικνύει ότι σε Εκείνον το έλεος είναι ανώτερο από την αυστηρότητα (Έξοδος,κ’5-6) και γι’ αυτό –για να τον υπακούουν– δεν ζητά τον φόβο, αλλά την ευγνωμοσύνη και την αγάπη.
Οι πρώτες τέσσερις εντολές είναι θρησκευτικής φύσης και υπαγορεύουν τον πιο άκαμπτο μονοθεϊσμό, τον σεβασμό του ονόματος του θεού και την τήρηση του Σαββάτου, ημέρας προορισμένης για τη λατρεία του Γιαχβέ. Οι άλλες έξι είναι ηθικού χαρακτήρα. Το θεμέλιο των κυρώσεων για κάθε παράβαση του Δ. βρίσκεται στην πρώτη εντολή, όπου υπάρχει η επίσημη διαβεβαίωση της ύπαρξης ενός μοναδικού θεού, του Κυρίου και κριτή όλων των ανθρώπων. Ενδιαφέρουσα είναι επίσης και η καταδίκη της επιθυμίας, ως παρόρμησης της βούλησης προς αμαρτία. Αντίθετα με τους άλλους κώδικες της αρχαίας Μέσης Ανατολής, που αναφέρουν ένα-ένα τα εγκλήματα, παραθέτοντας την αντίστοιχη ποινή για το καθένα, στον Δ. παρατίθεται ο νόμος με απόλυτη μορφή: «ου φονεύσεις» κλπ.
Οι νόμοι του Δ. βασίζονται στον φυσικό νόμο και συνεπώς ενδιαφέρουν τη συνείδηση κάθε ατόμου. Είναι συλλογικοί και γι’ αυτό αποτελούν το θεμέλιο των κωδίκων όλων των πολιτισμένων λαών. Είναι καθολικοί γιατί ισχύουν πάντοτε για τους ανθρώπους όλων των εποχών. Πολυάριθμες είναι οι παραλλαγές στις δύο μορφές του Δ. Ορισμένοι κριτικοί ανάγουν τη
σύνταξή του στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο. Αντίθετα, ο Βελχάουζεν και άλλοι δέχονται ότι συντάχθηκε κατά τον 7o αι. π.Χ. και είναι καρπός του προφητικού κηρύγματος. Οι Ορθόδοξοι και οι Καθολικοί τον αποδίδουν στον Μωυσή, λόγω της ουσίας και της μορφής του.
Ο Δ., όπως παρατίθεται στο κείμενο (Έξοδος,κ’ 2-17), με την αφαίρεση των επεξηγήσεων που τον συνοδεύουν, είναι ο εξής: 1) «Εγώ ειμί Κύριος ο Θεός σου, όστις εξήγαγόν σε εξ οίκου δουλείας, ουκ έσονται σοι θεοί έτεροι πλην εμού»· 2) «Ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον»· 3) «Ου λήψει το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω»· 4) «Μνήσθητι την ημέραν των σαββάτων αγιάζειν αυτήν»· 5) «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα»· 6) «Ου φονεύσεις»· 7) «Ου μοιχεύσεις»· 8) «Ου κλέψεις»· 9) «Ου ψευδομαρτυρήσεις κατά του πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδή»· 10) «Ουκ επιθυμήσεις (τη γυναίκα, την οικίαν, τον αγρόν κλπ. του πλησίον σου)».
Υπάρχουν ορισμένες διαφορές ως προς την παραπάνω διάταξη μεταξύ των Ορθοδόξων, των Διαμαρτυρομένων και των Καθολικών.
Ο Μωυσής παίρνει τις δύο λίθινες πλάκες του «Δεκαλόγου» από τον Θεό και τις δείχνει στον λαό του, όπως απεικονίζεται σε τοιχογραφία του Κόζιμο Ροσέλι (15ος αι.) (Cappela Sistina, Ρώμη· φωτ. Del Priore).
Τμήμα από το αρχαιότερο έως σήμερα αντίγραφο του «Δεκαλόγου», τον πάπυρο Νας, του 1ου αι. π.Χ.
* * *ο (AM δεκάλογος)ο κατάλογος τών δέκα εντολών που δόθηκαν από τον θεό στον Μωυσήνεοελλ.κανόνας με δέκα βασικές εντολές, διατάξεις ή συμβουλές («ο δεκάλογος τής υγείας»).
Dictionary of Greek. 2013.
